مقالې او شننې

د افغانستان کړکېج د سیمې او نړۍ یو له پیچلو او دوامداره سیاسي او امنیتي ننګونو څخه دی. له هغه وخته چې په ۲۰۲۱ کال کې د افغانستان پخوانی حکومت د طالبانو پر لاس وپړځېد او دغه ډله دویم ځل لپاره پر افغانستان واکمن شول، نړیوالې ټولنې د دې کړکېج دایمي حل لپاره ډېرې هڅې کړې دي. ډېر نړیوالې غونډې د بېلابېلو هیوادونو او نړیوالو سازمانونو په ګډون ترسره شوې، ترڅو د دې پیچلي بحراني حالاتو لپاره حل لارې ومومي. په هرصورت، تر دې دمه دغه غونډې نه دي توانېدلي چې کوم څرګندې پایلې ته ورسیږي.

په ۲۰۲۱ کال کې پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته، د هېواد رسنۍ له خپلو تر ټولو کړکېچنو دورو سره مخ شوې دي. د دې ډلې له خوا په بېلابېلو برخو کې لګول شوي سخت محدودیتونه په ځانګړې توګه پر رسنیو پراخ اغېز کړی دی. طالبانو د نوو قوانینو د تصویب او سختو محدودیتونو په لګولو سره، د بیان ازادي او د معلوماتو لاسرسي حق په کلکه محدود کړی. د دې په نتیجه کې، رسنۍ، په ځانګړې توګه تلویزیوني شبکې، د تل لپاره د بندېدو له ګواښ سره مخ دي، دا هغه لړۍ ده چې کولی شي افغانستان په یوه خاموشه او بې انځوره هېواد بدل کړي.

طرز پرس: د ۲۰۲۱ کال راهیسې، کله چې طالبان په افغانستان کې واک ته ورسیدل، د هېواد رسنۍ او خبریالان د زیاتېدونکي فشار لاندې راغلي دي. طالبانو د یو لړ محدودیتي مقرراتو پلي کولو ته لاس واچاوه چې موخه یې د رسنیو او د هغوی د فعالیتونو بشپړ کنټرول ترلاسه کول دي. دغه محدودیتونه، چې په تدریج سره شدت مومي، سختې لارښوونې لري چې د بیان آزادي او د رسنیو خپلواکي په جدي توګه اغېزمنوي. دا راپور د طالبانو لخوا نوي خپاره شوي لارښودنه او د هغوی پر رسنیز وضعیت اغېزې څېړي.

طرز پرس: د نجونو نړیواله ورځ د نړۍ په کچه هر کال د اکتوبر په ۱۱مه د نجونو لاسته راوړنو او وړتیاوو ته د رناوي په هدف لمانځل کيږي. دا ورځ یو فرصت دی چې د راتلونکي لپاره د نجونو پر حقونو او د هغوی په ظرفیتونو تمرکز وشي. خو په افغانستان کې، دا ورځ د درد او ظلم په یوه سمبول بدله شوې ده؛ هغه ورځ چې د دې هېواد د معاصر تاریخ له تیاره دورې یادونه کوي، هغه دوره چې د طالبانو تر واک لاندې نجونې له خپلو انساني حقونو محرومې شوي دي.

طرز پرس: منځنی ختیځ تل د نړۍ له تر ټولو پېچلې او کړکېچنې سیمو څخه ګڼل شوې ده، چې په نړیوالو سیاسي لوبو کې یې مهم ځای موندلی دی. دا سیمه د خپل اوږد تاریخ په اوږدو کې د نړیوالو او سیمه‌ییزو ځواکمنو قدرتونو ترمنځ د څو ځل تکرارېدونکو او ځینې وختونو د تاوتریخجنو شخړو ډګر پاتې شوې ده.

طرز پرس: د اکتوبر پنځمه د ښوونکي له نړېوالې ورځې سره برابره ده. دا ورځ له ۱۹۹۴ کال راهیسې د یونسکو لخوا نومول شوی او تر نن ورځې پورې هر کال لمانځل کېږي. د دې ورځې اصلي موخه د ښوونکو د ارزښت پېژندل، له هغوی قدرداني کول او په نړیواله کچه د معلمینو د ستونزو څېړل یاد شوي؛ خو په افغانستان کې د «ښوونکي د ورځې» بحث جلا دی.

طرز پرس: د اروپايي ټولنې محکمې (CJEU) د یو بې‌ساري حکم له مخې افغانو ښځو ته د پناه غوښتلو شرایط آسان کړي او ويلي یې دي چې له دې وروسته د افغانستان ښځو ته د پناه غوښتنې لپاره یوازې د دوی افغان تابعیت او جنسیت بسنه کوي. دغه تاریخي پریکړه، په ځانګړي ډول د هغو ښځو لپاره چې د طالبانو تر سختو بندیزونو لاندې ژوند کوي، یو زېری بلل کیږي.

طرز پرس: د لبنان له وروستیو مهمو تحولاتو څخه درې ورځې تېرې شوې چې په ترڅ کې یې د حزب‌الله مشر حسن نصرالله ووژل شو او ډېریو نړیوالو هېوادونو هم په همدې اړه خپل دریځونه ښکاره کړل، خو طالبانو تر اوسه هېڅ ډول غبرګون نه دی ښودلی.

افغانستان، زرګونه کلونه تاریخ لري او تل د ډېرو لوړو ژورو شاهد پاتې شوی. دا هېواد، چې یو وخت د لویو کلتورونو او تمدنونو مرکز و؛ خو په وروستیو لسیزو کې له ګڼو ستونزو سره مخ شو.

درې کاله کېږي چې طالبان په افغانستان کې واک ته راستانه شوي او په دې موده کې افغانې ښځې خپل د ژوند تر ټولو بد وختونه تجربه کوي. افغانې ښځې چې مخکې یې د پرمختګ او ودې په لور ګامونه اخیستي وو، خو د طالبانو له راتګ سره په چټکۍ له محدودیتونو، ځپنې او محرومیتونو سره مخ شوې.