په افغانستان کې سږکال د روژې میاشت داسې حال کې پیل شوې چې ملیونونه خلک د خپلو لومړنیو اړتیاوو د پوره کولو لپاره له جدي ستونزو سره مخ دي. د خوراکي توکو د بیو لوړېدل، د تورخم دروازې تړل کېدل او د بشري مرستو کمېدل د خلکو اقتصادي وضعیت یې لاپسې خراب کړی دی.
له بلې خوا، طالبان چې واک یې په لاس کې دی، تر اوسه پورې د دې بحران د حل لپاره کوم مؤثر پلان نه دی وړاندې کړی او د اقتصادي کړکېج په مدیریت کې ناکام شوي دي.
د خوراکي توکو بیې لوړې شوې او خلک له اقتصادي ستونزو سره مخ دي
له روژې سره سم، د افغانستان په بازارونو کې د خوراکي توکو بیې په بېساري ډول لوړې شوې دي. دا حالت هر کال د روژې په را رسېدو تکرارېږي، خو سږ کال د وارداتو کمښت او د بازار د څار کمزورتیا له امله وضعیت لا خراب شوی دی. د کابل او نورو ښارونو په بازارونو کې د غوښې، وریجو، غوړیو، حبوباتو او سبزیجاتو بیې په بېساري ډول لوړ شوي، چې د عادي خلکو لپاره یې د ژوند شرایط لا سخت کړي دي.
دا وضعیت داسې مهال رامنځته شوی چې د افغانستان ډېری خلک له اقتصادي ستونزو سره مخ دي. بېکاري ډېره شوې، او د خلکو د عاید کچه ټیټه ده. بل پلو د بې وزلۍ پراخېدو، د حکومت لهخوا د ملاتړيزو برنامو نشتوالي او د بازار د کنټرول کمزورتیا، د خلکو اقتصادي وضعیت لا خراب کړی دی. که څه هم د پخوانیو حکومتونو پر مهال به د روژې په پیل کې د بیو د کنټرول او د بازار د تنظیم لپاره هڅې کېدې، خو طالبان تر اوسه پورې کوم ځانګړی اقدام نه دی کړی.
د تورخم تړل کېدل او د افغانستان پر اقتصاد یې اغېزې
د خوراکي توکو د بیو د لوړېدو یو مهم لامل، د افغانستان او پاکستان ترمنځ د تورخم د پوله تړل دي. تورخم چې د افغانستان یو له مهمو تجارتي لارو څخه ده، له لسو ورځو راهیسې د طالبانو او د پاکستان د حکومت ترمنځ د اختلافاتو له امله تړل شوې ده. دا پوله د افغانستان لپاره د خوراکي توکو، درملو او نورو اساسي اړتیاوو د وارداتو مهمه لار ده، او د دې بندېدو، د داخلي بازار سقوط ته زمینه برابره کړې ده.
افغانستان خپلې ډېرې اړتیاوې له بهرنیو وارداتو پوره کوي او د تورخم تړل کېدل د توکو پر عرضه منفي اغېز لري، چې له امله یې د بیو لوړېدو ته زمینه برابره شوې ده. داسې تمه کېده چې طالبان به د دې ستونزې د حل لپاره ګامونه پورته کړي، خو تر اوسه پورې یې هیڅ مؤثر اقدامات نه دي کړي.
د خوراکي توکو کمښت او د بشري مرستو ځنډېدل
دا حالت په داسې حال کې رامنځته شوی چې د افغانستان ډېر شمېر خلک د خوراکي خوندیتوب له جدي ستونزو سره مخ دي. د ملګرو ملتونو د شمېرو له مخې، شاوخوا ۱۴.۸ میلیونه افغانان د خوراکي کمښت له خطر سره مخ دي، چې له دې ډلې ۳.۱ میلیونه کسان د سختې لوږې له ګواښ سره مخامخ دي.
له دې سربېره، د نړیوالو بشري مرستو اندازه هم کمه شوې ده. راپورونه وايي چې د افغانستان لپاره د غوښتل شوې بشري بودیجې یوازې ۰.۹ سلنه پوره شوې ده. د نړیوالو موسسو د فعالیتونو کمېدل او د مالي مرستو بندیدو، دا حالت لا سخت کړی دی. تمه کېده چې طالبان به د زیانمنو کسانو د ملاتړ لپاره یو مؤثر میکانیزم رامنځته کړي، خو تر اوسه یې د دې بحران د حل لپاره هیڅ مشخصه ستراتیژي نه ده وړاندې کړې.
د اقتصادي بحران په مدیریت کې د طالبانو ناکامي
له هغه راهیسې چې طالبان واک ته رسېدلي، د افغانستان اقتصاد له جدي بحرانونو سره مخ شوی دی. په داسې حال کې چې د نړۍ ډېر هېوادونه د روژې د میاشتې له پیل سره د اقتصادي فشارونو کمولو لپاره اقدامات کوي، خو طالبان تر اوسه پورې د بازار د ثبات، د خوراکي توکو د بیو د کنټرول، او د سوداګریزو لارو د خلاصون لپاره هېڅ اقدام نه دی کړی.
د اقتصاد د مدیریت په برخه کې د طالبانو ناکامي دا هم ښيي چې دوی نه شفاف اقتصادي سیاست لري، نه د بازار د کنټرول واضح میکانیزم، او نه هم د خلکو د ملاتړ لپاره ځانګړي پلانونه. د پخوانیو حکومتونو پر مهال، که څه هم اقتصادي ستونزې موجودې وې، خو لږ تر لږه د بیو د کنټرول، د مرستو د ویشلو، او د بازار د تنظیم لپاره اقدامات کېدل. خو طالبانو نه یوازې دا کار نه دی کړی، بلکې د دوی سیاستونه د بې وزلۍ او بېکارۍ د لا زیاتوالي لامل شوي دي.
که دا وضعیت همداسې دوام وکړي، نو تمه ده چې د روژې په جریان کې اقتصادي فشارونه نور هم زیات شي، او د افغانستان خلک به له لا سختو ستونزو سره مخ شي.
