په تېرو دوو کلونو کې د سوریې کړکېچ نه یوازې د سوریې پر کورني وضعیت بلکې د سیمې پر تحولاتو او نړیوالو اړیکو هم پراخ اغېزې کړي دي. له یوې خوا، د ایران اسلامي جمهوریت تل د بشار اسد له حکومت څخه ملاتړ کړی او د رژیم وفادار جنګیالي یې پیاوړي کړي دي. خو له بلې خوا، هیئت تحریرالشام او نورې اسلامپالې ډلې په مختلفو سیمو کې فعالې دي او د اسد د رژیم د راپرزولو هڅې کوي.
د سوریې تحولاتو ته د طالبانو غبرګونونه
په همدې لړ کې، افغان طالبان چې په ۲۰۲۱ کال کې له واک ته رسېدو وروسته یې په نړیواله کچه د حکومتونو او ډلګیو پام ځانته اړولی دی، د سوریې په کړکېچ کې فعال غبرګون ښیې. دا غبرګونونه په انلاین ډول او د طالبانو اړوند رسنیو کې خپاره شوي، چې د بشار اسد له مخالفو ډلو د طالبانو ملاتړ څرګندوي. دا ملاتړ ښایي د طالبانو او په سوریه کې د ځینو اسلامپالو ډلو ترمنځ د ایډیولوژیکې نږدېوالي څرګندونه وکړي، چې په مذهبي او سیاسي لحاظ ګډې موخې لري.
د سوریې له اسلام پالو ډلو د طالبانو رسنیز ملاتړ
د سوریې په تحولاتو کې د طالبانو رسنیز ملاتړ ډېر قوي او خورا مهم دی. د المرصاد په نوم د طالبانو د استخباراتو پورې اړوند رسنۍ په ښکاره د سوریې د اسلامپالو ډلو ملاتړ کوي. دې رسنۍ په خپلو وروستیو راپورونو کې د هیئت تحریرالشام ډلې ستاینه کړې او ویلي یې دي چې د دې ډلې «مجاهدینو» د سوریې پراخې سیمې تر خپل کنټرول لاندې راوستي دي. المرصاد په ځانګړي ډول د حلب ښار عملیاتو او د دې ډلې پرمختګونو ته اشاره کړې ده.
د سوریې د کورني جګړې په سختو شرایطو کې د طالبانو دا ډول رسنیز ملاتړ، د ځینو اسلامپالو ډلو د یوه مهم ملاتړي په توګه د دوی اوسنی موقف لا پیاوړی کړی دی.
د سوریې بحران په اړه د طالبانو دریځ
طالبان، چې په دودیز ډول یوه سني ایډیولوژۍ لرونکې ډله ده، د بشار اسد حکومت پر وړاندې چې د ایران نږدې متحد دی، یا بېطرفه دریځ نیولی یا یې مخالفت څرګند کړی دی. طالبان د خپلې سني ایډیولوژۍ او له شیعهمحوره حکومتونو سره د اوږدمهاله سیالیو له امله، په طبیعي ډول د سوریې له رژیم سره د نږدې اړیکو لېوالتیا نه لري.
په همدې حال کې، ایران د بشار اسد د حکومت د یو اصلي ملاتړ کونکي په توګه تل د دې دولت د ساتنې او پیاوړتیا پر اړتیا ټینګار کړی دی.
د طالبانو د غړو وروستي غبرګونونه
په ټولنیزو رسنیو کې د طالبانو د غړو وروستي غبرګونونه ښيي چې دا ډله د هیئت تحریرالشام د پرمختګونو ملاتړ کوي.
د طالبانو ځینې غړي په ښکاره د اسد د مخالفو ډلو بریاوو ته خوښي څرګنده کړې ده. دا غبرګونونه دا په ډاګه کوي چې طالبان او د سوریې ځینې اسلامپالې ډلې په ایډیولوژیک او سیاسي لحاظ ګډې موخې لري او د دوی ترمنځ سیاسي او مذهبي اهداف هغه څه دي چې دواړه خواوې له یو بل سره همغږي کوي.
د ایران او طالبانو د دریځونو توپیر
دا چې طالبان په ښکاره د بشار اسد د مخالفو ډلو ملاتړ کوي، نو ښکاره ده چې د طالبانو او ایران ترمنځ اختلافات تر کومه حده ژور دي. ایران د بشار اسد رژیم د «مقاومت محور» برخه بولي، چې هدف یې په سیمه کې د لوېدیځ د نفوذ مخنیوی دی. برعکس، طالبان د خپلې سني ایډیولوژۍ او له شیعهمحوره حکومتونو سره د اوږدمهاله دښمنۍ له امله، د بشار اسد ملاتړ ته لیوالتیا نه لري او د دې پر ځای د هغه د مخالفینو سر سخت ملاتړي دي.
دا اختلافات، په ځانګړي ډول د سوریې په جګړه کې د بېلابېلو ډلو په ملاتړ کې، د ایران او طالبانو د سیمهییزو سیاستونو تر منځ ژور توپیر څرګندوي. ایران هڅه کوي د بشار اسد رژیم وساتي او خپل نفوذ په سیمه کې لا پیاوړی کړي، په داسې حال کې چې طالبان غواړي له سیمهییزو سني جهادي ډلو سره خپلې اړیکې پراخې کړي. دا ایډیولوژیک او سیاسي توپیرونه به د دواړو هېوادونو په اړیکو د امنیتي او اقتصادي برخو په ګډون ژورې اغېزې ولري.
د سیمې امنیتي او سیاسي ګواښونه
اوس په سیمه کې یو له عمده اندېښنو څخه د افراطي اسلامپالو ډلو د نفوذ زیاتېدل دي، چې د افغان طالبانو له بریا یې الهام اخیستې. دا ډلې، په ځانګړي ډول هیئت تحریرالشام، د خپلو فعالیتونو د پراختیا له لارې په سوریه او منځني ختیځ کې، نوي امنیتي ګواښونه رامنځته کولی شي. په ځانګړي ډول په منځنۍ آسیا کې مذهبي او قومي شخړې کولی شي د دې سیمې ثبات له جدي ګواښ سره مخ کړي، د دې ډلو پیاوړتیا به افراطیت او بېثباتي ته وده ورکړي.
دغه ګواښونه به نه یوازې د افغانستان او سوریې ګاونډیو هېوادونو بلکې نړیوالو ګټو ته هم زیان ورسوي. د امریکا متحده ایالات، روسیه، او چین، ښایي د دې بحرانونو د مدیریت لپاره هڅه وکړي، خو د سیمې د هېوادونو په ځانګړي ډول د ایران او طالبانو ترمنځ کورني اختلافات به دغه بحران لا پسې پیچلی کړي.
پایله
د سوریې وروستي تحولات او د طالبانو د غبرګونونو په پام کې نیولو سره، داسې ښکاري چې طالبان د سنيمحوره او د شیعه رژیمونو مخالفو ډلو سره د خپلو اړیکو د پراختیا په لټه کې دي. دا به په سیمهییزو اړیکو کې نورې ترینګلتیاوې رامنځته کوي، په ځانګړي ډول د ایران په سیاستونو کې، چې په دوامداره توګه یې د بشار اسد ملاتړ کړی دی.
اوس سیمه د زیاتېدونکو ګواښونو سره مخ ده، چې د دې کړکېچ د کمولو لپاره دقیق مدیریت او هوښیارې ډیپلوماسۍ ته اړتیا لیدل کیږي. د افراطي اسلامپالو ډلو د نفوذ پراختیا، چې هیئت تحریرالشام یې یوه بېلګه ده، کولی شي د سیمې او نړیوال امنیت باندې ژورې اغېزې وکړي. له همدې کبله، نړیواله ټولنه باید د دې تحولاتو پر وړاندې په دقت سره چلند وکړي او د دې ګواښونو د مخنیوي لپاره مناسب ډیپلوماتیک او امنیتي تګلارې غوره کړي.
