در حالی که دیروز از روز ملی خبرنگاران در سراسر جهان گرامیداشت به عمل آمد، اما واقعیت‌های تلخ حاکم بر مسلک خبرنگاری در افغانستان، آزادی رسانه‌ها را در وضعیتی بحرانی قرار داده است. از زمانی که طالبان در آگوست ۲۰۲۱ قدرت را به دست گرفتند، روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها با سرکوب سیستماتیک، بازداشت‌های خودسرانه و محدودیت‌های گسترده مواجه بوده‌اند.
گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۳ خورشیدی، میزان نقض حقوق خبرنگاران نسبت به سال گذشته ۲۴ درصد افزایش یافته است. تنها در این سال، ۱۷۲ مورد تهدید و سرکوب رسانه‌ای ثبت شده که شامل ۱۲۲ مورد تهدید مستقیم و دست‌کم ۵۰ مورد بازداشت خبرنگاران است. همچنین، ۲۲ رسانه به‌طور کامل تعطیل شده‌اند و ۱۰ خبرنگار همچنان در بازداشت به سر می‌برند.
این وضعیت در حالی ادامه دارد که طالبان به‌تدریج محدودیت‌های خود را بر فضای رسانه‌ای کشور تشدید کرده‌اند. در چارچوب «قانون امر به معروف و نهی از منکر»، این گروه به دستگاه‌های اجرایی خود اختیارات گسترده‌ای داده تا بر محتوای رسانه‌ها نظارت کنند. به موجب این قانون، رسانه‌ها موظف‌اند تمامی گزارش‌های خود را با موازین طالبان تطبیق دهند و از انتشار هرگونه محتوای انتقادی خودداری کنند. این محدودیت‌ها شامل ممنوعیت پخش زنده‌ی برنامه‌های سیاسی و اقتصادی، الزام رسانه‌ها به دریافت تأییدیه برای دعوت از مهمانان، و اجبار به استفاده از واژگان خاصی مانند «شهید» برای کشته‌شدگان وابسته به طالبان است.
سرکوب روزنامه‌نگاران تنها به نظارت بر محتوای رسانه‌ها محدود نمی‌شود، بلکه بازداشت‌های خودسرانه و اعمال فشارهای مستقیم نیز به یک رویه معمول تبدیل شده است. نیروهای استخباراتی طالبان بارها به دفاتر رسانه‌ها یورش برده و کارکنان آن‌ها را بازداشت کرده‌اند. علاوه بر این، برخی خبرنگاران به‌طور هدفمند در خیابان‌ها ربوده شده و بدون محاکمه به زندان‌های طالبان منتقل شده‌اند. یکی از این موارد، مهدی انصاری، خبرنگار هزاره‌تبار است که بدون هیچ توضیحی دستگیر و به زندان پل‌چرخی منتقل شد.
یکی از روش‌های سرکوب، وادار کردن خبرنگاران به اعترافات اجباری است. در مواردی، خبرنگاران تنها پس از ضبط ویدیویی که در آن «اعتراف» به انتشار اطلاعات نادرست می‌کنند، آزاد شده‌اند. این تاکتیک برای ایجاد رعب و وحشت در میان سایر روزنامه‌نگاران به‌کار گرفته می‌شود تا آن‌ها را از هرگونه فعالیت مستقل بازدارد.
با افزایش فشارها، بسیاری از خبرنگاران افغان ناچار به ترک کشور شده‌اند. یکی از کشورهای منطقه اکنون شاهد موج جدیدی از مهاجرت خبرنگاران افغان است که تلاش دارند خود را به کشورهای امن‌تر برسانند. با این حال، محدودیت‌های ویزایی و مشکلات معیشتی، آینده آن‌ها را نامعلوم ساخته است. بسیاری از این روزنامه‌نگاران نه‌تنها با خطرات خروج از کشور روبه‌رو هستند، بلکه پس از رسیدن به کشور مقصد نیز به دلیل قوانین سخت‌گیرانه مهاجرتی با مشکلات اقامتی و کاری مواجه می‌شوند.
جامعه جهانی بارها نسبت به نقض آزادی بیان در افغانستان ابراز نگرانی کرده است، اما واکنش‌ها تاکنون فراتر از صدور بیانیه‌های دیپلماتیک نرفته است. سازمان‌های مدافع حقوق خبرنگاران از جمله «گزارشگران بدون مرز» و «کمیته حمایت از خبرنگاران» بارها از طالبان خواسته‌اند به سرکوب رسانه‌ها پایان دهند، اما این درخواست‌ها تأثیر چندانی نداشته است. برخی کشورها پیشنهاد داده‌اند که برای خبرنگاران در معرض خطر، ویزای بشردوستانه صادر کنند، اما هنوز اقدام عملی مؤثری در این زمینه صورت نگرفته است.
روزنامه‌نگاری در افغانستان در یکی از سخت‌ترین دوران‌های خود قرار دارد. طالبان نه‌تنها آزادی بیان را به‌شدت محدود کرده‌اند، بلکه تلاش دارند روایت رسمی خود را بر تمام رسانه‌ها تحمیل کنند. در چنین شرایطی، ادامه فعالیت رسانه‌های مستقل در داخل کشور تقریباً غیرممکن شده است. هرچند برخی خبرنگاران تبعیدی همچنان از طریق رسانه‌های آنلاین و شبکه‌های اجتماعی تلاش می‌کنند صدای مردم افغانستان را به گوش جهان برسانند، اما خطرات امنیتی، کمبود منابع مالی و محدودیت‌های ارتباطی، چالش‌های بزرگی را پیش روی آن‌ها قرار داده است.
در شرایطی که طالبان آزادی مطبوعات را به‌شدت سرکوب کرده‌اند، مسئولیت جامعه جهانی و سازمان‌های حقوق بشری بیش از هر زمان دیگری برجسته شده است. اگر این روند ادامه یابد، نه‌تنها رسانه‌های مستقل افغانستان از بین خواهند رفت، بلکه جامعه جهانی نیز یکی از آخرین منابع اطلاعاتی مستقل درباره وضعیت این کشور را از دست خواهد داد. اکنون زمان آن رسیده که اقدامات عملی برای حمایت از خبرنگاران افغان صورت گیرد، پیش از آنکه روزنامه‌نگاری در این کشور به‌طور کامل خاموش شود.
