سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، نخستین سفر رسمی خود به کابل را آغاز کرد؛ سفری که می‌تواند در روابط سیاسی و اقتصادی میان ایران و افغانستان تأثیری قابل‌توجه داشته باشد. این دو کشور که با بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر مرز مشترک و تعاملات دیرینه تاریخی، فرهنگی و تجاری پیوند دارند، در حال حاضر با چالش‌ها و فرصت‌هایی مواجه هستند که تعیین مسیر آینده روابطشان را ضروری کرده است.
افغانستان پس از ۲۰۲۱؛ تحولات و پیچیدگی‌ها:
افغانستان از سال ۲۰۲۱ که طالبان قدرت را به دست گرفتند، دوره‌ای پرتلاطم را پشت سر گذاشته است. در سال ۲۰۲۴، این کشور با تهدیدات امنیتی فزاینده از سوی گروه‌هایی چون داعش روبه‌رو بود. در همین حال، تلاش‌های طالبان برای کسب مشروعیت بین‌المللی همچنان ادامه دارد. پذیرش محدود سفرای این گروه از سوی برخی کشورها، نشانه‌ای از این تلاش‌هاست. اما تنش‌های مرزی با پاکستان و حملات تروریستی علیه مقامات ارشد طالبان، فضای داخلی افغانستان را پیچیده‌تر کرده است.
روابط اقتصادی؛ فرصتی برای ثبات و توسعه:
در حالی که افغانستان با مسائل امنیتی و سیاسی درگیر است، روابط اقتصادی این کشور با ایران یکی از حوزه‌های مهم تعامل میان دو طرف به شمار می‌رود. ایران با تبدیل مرز دوغارون به منطقه ویژه اقتصادی، بستر تازه‌ای برای گسترش تجارت و توسعه زیرساخت‌های مرزی ایجاد کرده است.
بندر چابهار نیز که یکی از مهم‌ترین مسیرهای تجاری منطقه است، نقش کلیدی در تسهیل مبادلات تجاری میان دو کشور ایفا می‌کند. این بندر، دسترسی افغانستان به آب‌های آزاد را فراهم کرده و امیدواری‌ها برای افزایش انتقال کالاهای تجاری از این مسیر را افزایش داده است.
رشد تجارت؛ فرصت‌های اقتصادی میان دو کشور:
آمارها نشان می‌دهند حجم مبادلات تجاری ایران و افغانستان در سال گذشته میلادی به بیش از سه میلیارد دلار رسیده است. این افزایش که رشد ۸۴ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۳ را نشان می‌دهد، بر اهمیت اقتصادی روابط دوجانبه تأکید دارد. اقلامی همچون فرآورده‌های نفتی، مواد غذایی، مصالح ساختمانی و محصولات کشاورزی بخش عمده‌ای از این تجارت را شامل می‌شود.
علاوه بر این، تکمیل پروژه خط آهن خواف-هرات و اتصال آن به شبکه ریلی ایران، نه‌تنها دسترسی تاجران افغانستانی به بازارهای جهانی را تسهیل کرده، بلکه امکان صادرات کالاهای این کشور به ترکیه و اروپا را نیز فراهم آورده است.
مسئله حق‌آبه؛ نقطه‌ای حساس در روابط دو کشور:
موضوع حق‌آبه ایران از رود هیرمند همچنان یکی از چالش‌های اساسی در روابط میان تهران و کابل است. ایران بارها از دولت سرپرست افغانستان خواسته تا به تعهدات خود در معاهده هیرمند پایبند باشد. با این حال، سدسازی‌ها و تأخیر در اجرای این تعهدات، این مسئله را به یک ابزار ژئوپلیتیکی تبدیل کرده است که فراتر از یک اختلاف آبی عمل می‌کند.
نقش عراقچی در مدیریت پرونده افغانستان:
عباس عراقچی در نخستین سفر خود به کابل، نه‌تنها به دنبال گسترش همکاری‌های اقتصادی بود، بلکه تلاش کرد تا مسائل امنیتی و مرزی میان دو کشور را نیز مدیریت کند. برگزاری نشست منطقه‌ای با حضور وزرای خارجه ایران، روسیه، چین و پاکستان درباره افغانستان در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، نشان از نقش فعالانه ایران در معادلات منطقه‌ای دارد.
چشم‌انداز آینده روابط ایران و افغانستان:
هرچند روابط ایران و افغانستان با چالش‌هایی روبه‌رو است، اما فرصت‌های مشترک بسیاری برای گسترش تعاملات وجود دارد. با برنامه‌ریزی برای افزایش حجم مبادلات تجاری به پنج میلیارد دلار در دو سال آینده و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی مانند خطوط ریلی و مناطق آزاد تجاری، دو کشور می‌توانند زمینه‌ای برای تقویت ثبات و توسعه منطقه‌ای فراهم کنند.
سفر عباس عراقچی به کابل در مقطعی انجام شد که روابط ایران و افغانستان در نقطه‌ای حساس قرار دارد. این سفر، علاوه بر تأکید بر گسترش همکاری‌های دوجانبه، به دنبال آن است که از ظرفیت‌های مشترک برای مقابله با چالش‌های امنیتی و اقتصادی استفاده شود. با رویکردی متوازن و مبتنی بر احترام متقابل، ایران و افغانستان می‌توانند مسیر تازه‌ای را برای تقویت روابط خود ترسیم کنند.
