تحولات اخیر در سوریه، به ویژه تصرف دمشق توسط هیئت تحریر شام و بعد از آن ظاهر شدن احمد شرع رئیس این گروه با لباس‌های رسمی، نگاه‌ها را به خود جلب کرده است. این پیروزی در کنار تجربه مشابه طالبان در افغانستان در سال 2021، باعث شده تا مقایسه‌ای بین این دو گروه به‌ویژه از نظر ایدئولوژی، عملکرد و روش‌های حکمرانی مطرح شود. با اینکه هر دو گروه از نظر ایدئولوژی اسلامی بنیادگرا شباهت‌هایی دارند، اما در نحوه مدیریت، تعامل با جامعه بین‌المللی و برخورد با مسائل اجتماعی تفاوت‌های قابل توجهی وجود دارد.
ملا هبت‌الله و احمد شرع نمایانگر دو دیدگاه متفاوت در میان گروه‌های اسلام‌گرا هستند. در حالی که سیاست‌های سختگیرانه ملا هبت‌الله افغانستان را به انزوا کشانده، اما احمد شرع با رویکردی زیرکانه و منعطف توانسته سوریه را به‌سوی تعامل بیشتر با جامعه جهانی سوق دهد.
تسلط بر قدرت
طالبان و هیئت تحریر شام هر دو در مدت زمان کوتاهی توانستند قدرت را در دست گیرند. طالبان در آگوست 2021 تنها در 11 روز کابل را تصرف کردند و در طرف دیگر، هیئت تحریر شام در دسامبر 2024 دمشق را ظرف 12 روز تحت کنترل خود درآورد. در هر دو مورد، رؤسای جمهور وقت (اشرف غنی و بشار اسد) بلافاصله پس از سقوط فرار کردند. این شباهت زمانی، برای برخی از حامیان طالبان نمادی از موفقیت‌های جهادی بود.
با این حال، نحوه برخورد این گروه‌ها با متحدان خارجی تفاوت‌های آشکاری داشت. طالبان در حالی که متهم به استفاده از جنگجویان خارجی بودند، این موضوع را غالباً پنهان نگه می‌داشتند. در مقابل، هیئت تحریر شام به‌طور علنی از گروه‌های مسلح خارجی از کشورهای مختلف حمایت می‌کرد و حتی تصاویری از همکاری‌های بین‌المللی منتشر می‌کرد.
ایدئولوژی مشترک، ولی تفاوت در اجرا
هر دو گروه طالبان و هیئت تحریر شام ایدئولوژی اسلامی بنیادگرا دارند و بر اجرای شریعت اسلامی و جهاد برای ایجاد «حکومت اسلامی» تأکید دارند. با این وجود، نحوه تطبیق این ایدئولوژی در شرایط مختلف اجتماعی و سیاسی متفاوت است. طالبان پس از رسیدن به قدرت، سیاست‌های سختگیرانه‌ای را در خصوص زنان، آموزش و حقوق مدنی اتخاذ کردند، حتی وزارت زنان را منحل کردند. اما احمد الشرع (ابومحمد الجولانی)، رهبر هیئت تحریر شام، اعلام کرده که قصد ندارد سوریه را به نمونه‌ای از افغانستان تحت حاکمیت طالبان تبدیل کند. او در مصاحبه‌ها تأکید کرده که مخالفتی با تحصیل زنان ندارد و در مناطق تحت کنترل هیئت تحریر شام، زنان و دختران به آموزش دسترسی داشتند.
سیاست داخلی ملا هبت الله:
سیاست‌های سختگیرانه طالبان در داخل افغانستان، به‌ویژه در خصوص حقوق زنان، آزادی‌های مدنی و آموزش، باعث انزوای گسترده اجتماعی در داخل کشور شد. ممنوعیت تحصیل و کار زنان نمونه‌ای از این رویکرد است.
سیاست داخلی احمد شرع:
احمد شرع برعکس، با پذیرش آموزش زنان و ایجاد فضای نسبی برای فعالیت‌های اجتماعی، توانسته در میان مردم سوریه حمایت بیشتری به‌دست آورد. این رویکرد معتدل‌تر از سوی هیئت تحریر شام، تفاوت چشمگیری در سیاست داخلی ایجاد کرده است.
سیاست خارجی ملا هبت الله:
تعامل طالبان با جامعه جهانی به‌دلیل اتخاذ سیاست‌های سختگیرانه و عدم تطبیق با معیارهای بین‌المللی، افغانستان را در انزوای سیاسی و اقتصادی فرو برده است. تاکنون هیچ کشوری حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته است.
سیاست خارجی احمد شرع:
برخلاف هبت الله، احمد شرع با سیاست‌های زیرکانه و تعامل مثبت‌تر با رسانه‌ها و بازیگران منطقه‌ای، تلاش کرده تا سوریه را از انزوای بین‌المللی خارج کند. او حتی در مصاحبه‌های تلویزیونی ظاهر می‌شود تا وجهه‌ای معتدل از گروه خود ارائه دهد.
ساختار قدرت
ساختار قدرت در طالبان عمدتاً مردسالار است. مقامات کلیدی طالبان بیشتر از میان افراد مذهبی با سوابق جهادی و بدون تحصیلات دانشگاهی انتخاب شده‌اند. ملا محمدحسن آخند، نخست‌وزیر طالبان، که 80 ساله و بیمار است، تنها چند بار در ماه جلسات کابینه را برگزار می‌کند.
در مقابل، هیئت تحریر شام به‌دنبال ایجاد تصویری متفاوت از خود بوده است. این گروه در انتخاب مقام‌های خود به تحصیلات عالی به سطح دکتری توجه کرده و وزرای تحصیلکرده در رشته‌های مختلف را به کار گرفته است. برای مثال، عایشه الدبس، رئیس دفتر امور زنان، نه‌تنها یک زن تحصیلکرده است، بلکه فعالیت‌های حقوق بشری نیز داشته است.
برخورد با جامعه بین‌المللی
طالبان پس از بازگشت به قدرت، خود را در انزوای بیشتری از جامعه جهانی یافتند. سیاست‌های سختگیرانه آن‌ها در زمینه حقوق زنان و آزادی‌های مدنی موجب شد که هیچ کشوری آن‌ها را به رسمیت نشناسد.
هیئت تحریر شام اما تلاش کرده است تا از طریق تعامل با رسانه‌ها و اتخاذ مواضع معتدل‌تر، وجهه‌ای مثبت از خود ارائه دهد. احمد الشرع در مصاحبه‌ها سعی کرده که پیامی مثبت به جهان منتقل کند و از تأکید زیاد بر اجرای صرف شریعت اسلامی اجتناب کند.
چشم‌انداز آینده
گرچه هیئت تحریر شام تا کنون تصویری متفاوت از طالبان ارائه داده است، اما کارشناسان معتقدند که هنوز برای پیش‌بینی دقیق آینده حکومتداری این گروه زود است. نحوه برخورد آن‌ها با حقوق بشر، آزادی‌های مدنی و مسائل حساس اجتماعی، آزمونی بزرگ خواهد بود.
در مجموع، طالبان و هیئت تحریر شام با اینکه اشتراکات ایدئولوژیک دارند، در رویکردهای اجرایی و مواجهه با مسائل اجتماعی و سیاسی متفاوت عمل کرده‌اند. این افتراق نه‌تنها از شرایط جغرافیایی و اجتماعی دو کشور نشأت می‌گیرد، بلکه ریشه در سبک‌های مدیریتی و رویکردهای سیاسی رهبران آن‌ها نیز دارد. آینده نشان خواهد داد که آیا این تفاوت‌ها در بلندمدت باقی خواهند ماند یا خیر.
