سه سال پس از تسلط طالبان، نظام آموزشی افغانستان به بستری برای تحمیل باورهای افراطی این گروه تبدیل شده است. گزارش اخیر سازمان حقوق بشری “رواداری” به‌طور مستند نشان می‌دهد که طالبان تغییرات گسترده‌ای را در محتوای آموزشی کشور اعمال کرده‌اند. این تغییرات شامل حذف مضامین مهمی همچون حقوق بشر، علوم اجتماعی، و تعلیمات مدنی و جایگزینی آن‌ها با مضامین مرتبط با ایدئولوژی خاص طالبان است.
براساس گزارش “رواداری”، طالبان با صدور بیش از ۷۰ فرمان رسمی علیه حقوق زنان، نه‌تنها آزادی‌های زنان را محدود کرده‌اند بلکه آن‌ها را به‌طور سیستماتیک از حق تحصیل محروم ساخته‌اند. دختران بالاتر از کلاس ششم اجازه حضور در مدارس را ندارند، و زنان نیز از ادامه تحصیل در دانشگاه‌ها منع شده‌اند.
این سیاست‌ها تأثیرات ویرانگری داشته‌اند. زنان محروم از تحصیل اکنون با خشونت‌های خانگی، ازدواج‌های اجباری، و بحران‌های روانی روبه‌رو هستند. در مواردی، خودکشی به‌عنوان آخرین راه‌حل برای فرار از این شرایط غیرقابل‌تحمل گزارش شده است.
یکی دیگر از نکات مهم گزارش “رواداری” به سرکوب تنوع مذهبی و فرهنگی در نظام آموزشی طالبان اختصاص دارد. در مناطق شیعه‌نشین، مضامین مرتبط با فقه جعفری به‌طور کامل از برنامه درسی حذف شده و جای خود را به فقه حنفی داده است. در دانشگاه‌ها نیز مضامین دینی مانند “امارت‌شناسی” و “نظام اجتماعی اسلام” چند برابر شده است، در حالی که علوم مدرن و دروس تخصصی به حاشیه رانده شده‌اند.
این سرکوب تنوع، ابعاد گسترده‌تری نیز دارد. طالبان کتابخانه‌های مکاتب و دانشگاه‌ها را تفتیش کرده و کتاب‌هایی را که موضوعاتی همچون حقوق زنان، دموکراسی، و تنوع فرهنگی و مذهبی را پوشش می‌دهند، مصادره و نابود کرده‌اند. این تلاش‌ها بخشی از برنامه گسترده‌تر طالبان برای کنترل افکار عمومی و حذف هرگونه صدای مخالف است.
گزارش “رواداری” تأکید می‌کند که اقدامات طالبان نه‌تنها فرصت‌های تحصیلی را از بین برده، بلکه نسل جدید افغانستان را در معرض فقه‌گرایی افراطی و محدودیت‌های فکری قرار داده است. در نتیجه، کودکان و نوجوانان افغان به‌جای دسترسی به دانش و مهارت‌های ضروری برای پیشرفت، به سمت پذیرش بی‌قید و شرط ایدئولوژی طالبان هدایت می‌شوند.
نبود قوانین شفاف و اعمال تصمیمات سلیقه‌ای طالبان نیز بر این آشفتگی دامن زده است. تغییرات اعمال‌شده در نصاب درسی و فضای آموزشی نشان می‌دهد که این گروه به دنبال حذف آگاهی، استقلال فکری و تنوع فرهنگی است.
گزارش “رواداری” هشدار می‌دهد که اگر این روند ادامه یابد، افغانستان در دهه‌های آینده با بحران فرهنگی و اجتماعی عمیقی مواجه خواهد شد. زنان و دخترانی که از تحصیل بازمانده‌اند، نه‌تنها از جامعه کنار گذاشته می‌شوند، بلکه در معرض آسیب‌های روانی و اجتماعی قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، حذف تنوع مذهبی و فرهنگی می‌تواند شکاف‌های اجتماعی و فرقه‌ای را عمیق‌تر کند.
سیاست‌های آموزشی طالبان به وضوح نشان می‌دهد که این گروه آموزش را نه به‌عنوان ابزاری برای توسعه، بلکه به‌عنوان ابزاری برای تحمیل ایدئولوژی و سرکوب به‌کار گرفته‌اند. این سیاست‌ها آینده فردی میلیون‌ها کودک و استقلال فرهنگی و اجتماعی افغانستان را تهدید می‌کند.
