طرز پرس: افغانستان لپاره د چین ځانګړي استازي یو شیائو یونگ ویلي چې تېرو درېو کلونو کې چین افغانستان سره شاوخوا ۶۴ میلیون ډالره مرسته کړې ده. دا په داسې حال کې ده چې د افغانستان د بیا رغاونې لپاره د امریکا ځانګړې پلټونکې ادارې «سیګار» په وینا، امریکا په همدې موده کې له درې میلیارد ډالرو څخه زیاته بشردوستانه او پراختیايي مرسته افغانستان ته استولې ده.
د چین ځانګړي استازي د بیجینګ د نړیوالو خبرو مرکز سره په مرکه کې وویل چې هېواد یې افغانستان ته ۴۷۰ میلیونه یوان یعنی له ۶۴ میلیونه ډالرو څخه زیاته مرسته کړې ده. که څه هم چین د طالبانو حکومت په رسميت نه دی پېژندلی، خو دا لومړنی هېواد و چې د طالبانو سفیر یې ومنه او په کابل کې یې خپل سفیر وټاکه.
چین له بشردوستانه مرستو سربېره، د افغانستان په اقتصادي برخو کې هم فعاله ونډه اخیستې او هڅه یې کړې چې د کانونو، تېلو، او ګازو په پروژو کې پانګونه وکړي. که څه هم دغه هېواد لا تراوسه طالبان په رسمیت نه پېژني؛ خو دا چلند د دې څرګندونه کوي چې چین غواړي د افغانستان په اقتصادي او سیاسي ډګر کې خپل نفوذ پراخ کړي.
د سیګار د اکتوبر په راپور کې راغلي چې امریکا په تېرو درې کلونو کې افغانستان او افغان کډوالو ته ټولټال ۲۱.۶ میلیارده ډالره مرسته کړې ده. له دې څخه ۳.۳۳ میلیارده ډالره د بشردوستانه او پراختیايي مرستو په توګه مستقیم افغانستان ته لېږل شوي دي.
امریکا، لکه چین، د طالبانو حکومت په رسمیت نه پېژني، خو د بیجینګ په پرتله ډېرې مرستې یې کړې دي. دغه مرستې اکثره د ملګرو ملتونو تر څار لاندې وې، چې وایي طالبانو ته د دې مالي منابعو مستقیم لاسرسی نشته.
د امریکا مرستې له افغانستان سره تل له نیوکو سره مخ وې. ځینې منتقدین او راپور ورکوونکي، په شمول د امریکا ځانګړي پلټونکي، ادعا کوي چې طالبان ښایي د دې مرستو یوې برخې ته لاسرسی ولري او له هغې څخه د خپل موقف د پیاوړتیا لپاره ګټه واخلي.
په تېرو میاشتو کې، د افغانستان مرکزي بانک چې د طالبانو تر کنټرول لاندې دی، په منظم ډول د امریکا متحده ایالاتو لخوا د ۴۰ میلیونه ډالري کڅوړو د ترلاسه کولو خبر ورکاوه. خو د نړیوالو نیوکو او فشارونو له زیاتېدو وروسته، طالبانو د دې معلوماتو خپرول بند کړل. ځینې باخبره سرچینې رسنیو ته ویلي چې د دې کڅوړو لېږد لا هم دوام لري، که څه هم نور په ښکاره توګه نه اعلانېږي.
د چین او امریکا د مرستو ترمنځ د پام وړ توپیر د دې دواړو نړیوالو ځواکمنو هېوادونو د بیلابیلو لیدلورو ښکارندویي کوي. د چین بشردوستانه مرستې محدودې دي او زیات تمرکز یې د اقتصادي اړیکو او پانګونې پر پراختیا ده، خو امریکا لا هم تر ټولو لوی مرسته کوونکی هېواد پاتې دی او د خپلې مرستې ډېر تمرکز یې په افغانستان کې د بشري ناورین د کمولو او د افغان کډوالو د ملاتړ لپاره کړی دی.
که څه هم دغه مرستې د افغانستان د بشري وضعیت د خرابېدو د مخنیوي لپاره ضروري ګڼل کېږي، خو په ورته مهال دا اندېښنې یې هم راپورته کړي دي چې ښایي طالبانو ته په غیر مستقیم ډول ګټه ورسوي. سره له دې چې نړیوال څار موجود دی، د مرستو د وېش په شفافیت شکونه لا هم شته او د دغو مرستو راتلونکی په داسې حکومت کې چې د بشري حقونو له ننګونو او نړیوال انزوا سره مخ دی، لا روښانه نه دی.
