طرز پرس: فرهنگ کتابخوانی در افغانستان همیشه تحت تأثیر ایدئولوژی‌های سیاسی حاکم قرار داشته و این سیاست‌ها تأثیر عمیقی بر نوع مطالعه و انتخاب کتاب‌ها داشته است. این موضوع موجب شده تا فرهنگ مطالعه به‌درستی نهادینه نشود و از رشد کافی برخوردار نباشد.
سرانه مطالعه در افغانستان به‌صورت دقیق قابل ارزیابی نیست، اما وزارت اطلاعات و فرهنگ دولت پیشین، این رقم را تنها نیم دقیقه در روز اعلام کرده است. این آمار هشداردهنده نشان می‌دهد که اکثریت کتابخوان‌ها در چند شهر محدود ساکن هستند و در بسیاری از مناطق، مردم با فرهنگ کتابخوانی آشنایی چندانی ندارند.
به‌جز چند شهر بزرگ مانند کابل، هرات و مزارشریف، تعداد کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها به شدت کم است و این کمبود خود دلیل دیگری است که فرهنگ کتابخوانی فراتر از چند شهر محدود نرود. این وضعیت به روشنی نشان می‌دهد که ذهنیت عمومی مردم نسبت به مسائل مختلف تحت تأثیر قرار گرفته و این امر به عدم آگاهی اجتماعی منجر شده است.
اگرچه در دو دهه گذشته، تغییرات مثبتی در زمینه فرهنگ کتابخوانی در افغانستان مشاهده شده بود و به‌ویژه جوانان تمایل بیشتری به مطالعه نشان داده بودند، اما پس از تسلط طالبان بر کشور، آمارها و مطالعات میدانی از رکود دوباره علاقه به کتاب و مطالعه حکایت دارند.
سیاست‌های طالبان و تأثیر آن بر کتابخوانی
نگاه طالبان به کتاب و کتابخوانی و همچنین چاپ و نشر، از عوامل اصلی کاهش میزان مطالعه در افغانستان محسوب می‌شود. پس از تسلط دوباره بر کشور، طالبان اقدام به برگزاری مسابقات تحت عنوان «امارت شناسی» کرده‌اند که به‌عنوان هدف خود «تقویت فرهنگ مطالعه» را ذکر کرده‌اند.
این مسابقات با سؤالاتی از کتابی به همین نام که توسط عبدالستار سعید، یکی از اعضای طالبان تألیف شده، برگزار می‌شود. در طول سه سال گذشته، طالبان هیچ کتاب دیگری را در این مسابقات مورد استفاده قرار نداده و شرکت‌کنندگان را به مطالعه هیچ اثر دیگری غیر از آثار طالبان تشویق نکرده‌اند.
فعالان فرهنگی بر این باورند که این مسابقات در واقع تلاشی از سوی طالبان برای گسترش ایدئولوژی خود هستند و نه تقویت فرهنگ کتابخوانی. این رویکرد تحت عنوان کتابخوانی ممکن است نسل‌های آینده را درگیر ایدئولوژی طالبان کند.
اقدامات طالبان علیه چاپ و نشر
علی‌رغم ادعای طالبان مبنی بر تلاش برای تقویت فرهنگ کتابخوانی، در سه سال اخیر این گروه اقداماتی را برای جلوگیری از چاپ، نشر و فروش کتاب‌ها به اجرا گذاشته است. آنان کتاب‌های نویسندگان مختلف، از جمله نویسندگان شیعه را از بازار جمع‌آوری کرده و فروش آن‌ها را ممنوع کرده‌اند.
طالبان همچنین مانع از واردات کتاب‌های مذهبی از سوی مهاجران و زائران افغان شده و برخی از این کتاب‌ها را سوزانده‌اند. محدودیت‌های این گروه بر چاپ و نشر، به تعطیلی بسیاری از کتابفروشی‌ها و رکود در بازار کتاب منجر شده است.
در حال حاضر، بازار کتاب در کابل به شدت خالی و ساکت شده و کتابفروشی‌ها به رکود بی‌سابقه‌ای دچار شده‌اند. فروشندگان کتاب اعتقاد دارند که محدودیت‌های طالبان تأثیر منفی بر فرهنگ کتابخوانی داشته و این فرهنگ هر روز بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
به‌طور کلی، سیاست‌ها و اقدامات طالبان در عرصه فرهنگ کتابخوانی نه تنها به تضعیف این فرهنگ در افغانستان منجر شده، بلکه تهدیدی جدی برای آگاهی و تفکر آزاد در جامعه به شمار می‌رود.
