پس از تسلط طالبان بر افغانستان در سال 2021، رسانه‌های کشور وارد یکی از بحرانی‌ترین دوران‌های خود شده‌اند. محدودیت‌های شدیدی که این گروه در بخش‌های مختلف اعمال کرده، به‌ویژه بر رسانه‌ها تأثیرات گسترده‌ای گذاشته است. طالبان با تصویب قوانین جدید و محدودیت‌های سخت‌گیرانه، آزادی بیان و حق دسترسی به اطلاعات را به‌شدت محدود کرده‌اند. در نتیجه، رسانه‌ها، از جمله شبکه‌های تلویزیونی، با تهدید تعطیلی دائمی مواجه‌اند، روندی که می‌تواند افغانستان را به یک کشور خاموش و بی‌تصویر تبدیل کند.
تصویب قانون جدید: گامی به‌سوی سرکوب کامل رسانه‌ها
در ماه‌های اخیر، طالبان با تصویب «قانون امر به معروف و نهی از منکر» گام‌های جدیدی در جهت محدود کردن فعالیت رسانه‌ها برداشته‌اند. این قانون که توسط هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان، امضا شده است، شامل محدودیت‌هایی شدید برای رسانه‌ها، به‌ویژه در زمینه انتشار تصاویر و گزارش‌های تصویری است. ماده هفدهم این قانون، به‌طور صریح انتشار تصاویر ذی‌روح را ممنوع کرده است. این محدودیت، نه تنها شامل تصاویر انسانی، بلکه شامل تمامی موجودات زنده می‌شود، که به‌طور مستقیم فعالیت‌های تلویزیونی و خبری را مختل می‌کند.
در کنار این ممنوعیت، قانون جدید برای متخلفان مجازات‌های سنگینی در نظر گرفته است. در مرحله اول، به رسانه‌های متخلف توصیه می‌شود که فعالیت‌های خود را متوقف کنند. اگر این توصیه‌ها نادیده گرفته شود، تخلف‌کاران با تهدید به عذاب الهی روبه‌رو می‌شوند. در مراحل بعدی، جریمه‌های مالی و حبس نیز پیش‌بینی شده است. این مجازات‌ها، بدون نیاز به محاکمه در دادگاه‌ها و توسط مأموران «محتسب» که تحت نظر وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان فعالیت می‌کنند، اجرا می‌شود. اجرای این قانون در مناطق مختلف افغانستان به‌صورت تدریجی در حال گسترش است.
محدودیت‌های اعمال شده و تعطیلی شبکه‌های تلویزیونی
شبکه‌های تلویزیونی و رسانه‌های تصویری در افغانستان، با تصویب این قانون، با بحران‌های عمیقی روبه‌رو شده‌اند. طالبان از همان ابتدای حکومت خود، به‌تدریج ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی را برای رسانه‌ها اعمال کردند که به مرور زمان شدت گرفت. این محدودیت‌ها ابتدا در ولایت‌های جنوبی مانند قندهار و هلمند به اجرا درآمد و پس از آن به ولایت‌های شمالی و مرکزی افغانستان، از جمله تخار، سرایت کرد.
با آغاز این روند، دفتر تلویزیون ملی افغانستان در ولایت تخار به‌طور کامل تعطیل شد. شبکه‌های خصوصی نیز از این قاعده مستثنی نبوده‌اند؛ تلویزیون «ماه نو» و «ریحان»، دو شبکه خصوصی که در تخار فعالیت داشتند، تحت فشارهای وارده مجبور به توقف کامل فعالیت‌های خود شدند. این ممنوعیت‌ها تنها به این ولایت محدود نبوده و به‌زودی در دیگر مناطق کشور نیز اعمال خواهد شد. سخنگوی وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان، سیف خیبر، تأیید کرده است که این سیاست‌ها به تدریج در تمامی ولایات کشور پیاده خواهند شد و هدف نهایی طالبان این است که تمامی رسانه‌های تصویری را به رادیو تبدیل کنند.
این وضعیت، برای خبرنگاران و دست‌اندرکاران رسانه‌ها به معنی مواجهه با خطرهای جدی، از جمله بازداشت و مجازات است. علاوه بر این، طالبان در بسیاری از مناطق، حتی عکاسی و فیلم‌برداری را نیز ممنوع کرده‌اند. در ولایت میدان‌وردک، خبرنگاران از تهیه تصاویر در نشست‌های مقامات طالبان منع شده‌اند. این محدودیت‌ها باعث شده است که بسیاری از خبرنگاران نتوانند وظایف خود را به درستی انجام دهند و مجبور به ترک حرفه خود شوند.
پیامدهای تعطیلی رسانه‌ها برای جامعه
تعطیلی رسانه‌های تصویری در افغانستان تنها یک مسأله داخلی نیست. این اقدام، پیامدهای عمیقی برای جامعه جهانی دارد. طالبان، با این محدودیت‌ها درصدد هستند تا افغانستان را به یک کشور بدون صدا و تصویر تبدیل کنند، جایی که اخبار و اطلاعات به سختی به گوش جهانیان خواهد رسید. اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، افغانستان در آستانه یک دوره تاریک قرار می‌گیرد، مشابه به آنچه که در دهه 1990 رخ داد. آن زمان، کشور به‌طور کامل از جامعه بین‌المللی جدا شده بود و دسترسی به اطلاعات برای مردم داخل و خارج از کشور به شدت محدود بود.
این محدودیت‌ها نه تنها حق آزادی بیان را از مردم افغانستان سلب می‌کند، بلکه به‌طور مستقیم بر زندگی مردم تأثیر می‌گذارد. در کشوری که با مشکلات گسترده‌ای نظیر فقر، جنگ و بحران‌های انسانی روبه‌رو است، رسانه‌ها نقش حیاتی در اطلاع‌رسانی، آگاهی‌بخشی و شفافیت دارند. محدودیت در فعالیت رسانه‌ها باعث می‌شود که مردم نتوانند از حق خود برای دسترسی به اطلاعات استفاده کنند و این امر می‌تواند به افزایش ناآگاهی، بی‌ثباتی و افراط‌گرایی منجر شود.
خطرات جانی و روانی برای خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای
خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای در افغانستان همواره با خطرات جانی و روانی روبه‌رو بوده‌اند، اما با روی کار آمدن طالبان، این خطرات به مراتب افزایش یافته است. طالبان، بارها خبرنگاران و رسانه‌ها را به دلیل انتشار اخبار و گزارش‌هایی که مخالف با دیدگاه‌هایشان است، مورد تهدید قرار داده‌اند. برخی از خبرنگاران از سوی طالبان بازداشت شده و برخی دیگر نیز مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌اند.
محدودیت‌های جدید طالبان، به‌ویژه در زمینه نشر تصاویر، باعث شده که بسیاری از خبرنگاران و کارکنان رسانه‌ها مجبور به ترک کار خود شوند. در حالی که برخی از این افراد به امید تغییرات سیاسی و اجتماعی در کشور باقی مانده‌اند، تعداد زیادی از خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای افغانستان را ترک کرده و به کشورهای همسایه پناهنده شده‌اند. این وضعیت، باعث کاهش شدید کیفیت و کمیت گزارش‌های خبری در داخل افغانستان شده است.
مقایسه با دوران قبلی حکومت طالبان: تکرار تاریخ
محدودیت‌های کنونی رسانه‌ای، یادآور دوران قبلی حکومت طالبان در دهه 1990 است. در آن زمان نیز رسانه‌ها با محدودیت‌های شدید مواجه بودند و آزادی بیان به‌طور کامل سرکوب شده بود. در آن دوره، طالبان نه تنها رسانه‌ها را کنترل می‌کردند، بلکه حتی دسترسی مردم به رسانه‌های بین‌المللی را نیز به‌شدت محدود کرده بودند. این سیاست‌ها باعث شد که افغانستان به یکی از بسته‌ترین کشورهای جهان تبدیل شود و مردم این کشور از جریان‌های خبری و اطلاعات جهانی بی‌خبر بمانند.
حال، با بازگشت طالبان به قدرت، به‌نظر می‌رسد که تاریخ در حال تکرار است. همانند دهه 1990، رسانه‌ها با محدودیت‌های سخت‌گیرانه مواجه شده‌اند و آینده رسانه‌ای کشور در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. اگر این روند ادامه پیدا کند، افغانستان به‌زودی به یک کشور خاموش تبدیل خواهد شد که در آن صدای مخالف شنیده نخواهد شد و مردم به اطلاعات دسترسی نخواهند داشت.
فراخوان به جامعه جهانی: ضرورت اقدام برای حمایت از آزادی بیان
جامعه جهانی باید به تحولات اخیر در افغانستان توجه ویژه‌ای داشته باشد. تعطیلی رسانه‌ها و محدودیت‌های شدید بر آزادی بیان نه تنها حقوق بشر را در افغانستان نقض می‌کند، بلکه تهدیدی برای امنیت و ثبات جهانی نیز به شمار می‌رود. اگر طالبان موفق شوند که به‌طور کامل رسانه‌های کشور را تعطیل کنند، این اقدام می‌تواند به الگویی برای سایر کشورهای جهان تبدیل شود که در پی کنترل و سرکوب رسانه‌ها هستند.
سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشر و نهادهای حمایت از خبرنگاران باید با تمام توان خود از حقوق خبرنگاران و رسانه‌ها در افغانستان دفاع کنند. علاوه بر این، دولت‌های دموکراتیک جهان نیز باید از طریق ابزارهای دیپلماتیک و اقتصادی بر طالبان فشار وارد کنند تا این گروه از محدودیت‌های خود بر رسانه‌ها عقب‌نشینی کند.
افغانستان، در حال حاضر در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخی خود قرار دارد. محدودیت‌های رسانه‌ای طالبان، تهدیدی جدی برای آینده دموکراسی، آزادی بیان، و حق دسترسی به اطلاعات در این کشور است. اگر جامعه جهانی به این موضوع توجه نکند و اقدامی برای مقابله با این محدودیت‌ها انجام ندهد، افغانستان به‌زودی به کشوری بدون صدا و تصویر تبدیل خواهد شد که در آن مردم از دنیای خارج جدا شده و حقوق انسانی‌شان به‌طور کامل نقض می‌شود.
