طرز پرس: گزارش جدید «پژوهش‌گران در معرض خطر» (Scholars in Risk) تحت عنوان «پروژه نظارت بر آزادی آکادمیک» نشان می‌دهد که محققان و دانشجویان در سرتاسر جهان، به‌ویژه در افغانستان، با تهدیدات جدی علیه آزادی آکادمیک و استقلال مؤسسات آموزشی مواجه‌اند. این نهاد تصریح کرده است که در رژیم طالبان، موانع بسیاری بر سر راه فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی وجود دارد.
طبق این گزارش، طالبان به جمع‌آوری و مصادره کتاب‌های مغایر با فقه حنفی پرداخته و تعدادی از استادان دانشگاه را که در تلاش برای تأمین آموزش زنان بودند، بازداشت کرده است. در جوامع استبدادی، حق پژوهش‌گران برای تحقیق و تدریس به شدت از طریق اقدامات خشونت‌آمیز مانند قتل‌های هدفمند و دستگیری‌های غیرقانونی محدود شده است. دانشگاه‌ها و دانش‌پژوهان به‌طور مستقیم در معرض حملات قرار دارند و سیستم‌های آموزشی به‌ویژه در دوران درگیری‌های مسلحانه، آسیب‌های زیادی می‌بینند.
گزارش می‌افزاید که طالبان به‌منظور گسترش کنترل خود بر محتوای آموزشی، دستوراتی صادر کرده‌اند که به مؤسسات تحصیلات عالی و کتابخانه‌ها اجازه می‌دهد تا متون مغایر با فقه حنفی را حذف کنند. در این راستا، بازداشت جاوید کاکر، معاون دانشجویی دانشگاه آنلاین روشن افغانستان، نشان‌دهنده شدت این تهدیدات است. این دانشگاه، که در پاسخ به ممنوعیت تحصیل طالبان برای زنان تأسیس شده بود، پس از بازجویی از کاکر به دلیل وابستگی‌های مالی‌اش، او را آزاد کرد. کاکر به‌دنبال این رویداد از سمت خود استعفا داد. گزارش همچنین به اقدام طالبان در برگرداندن حدود 60 زن که برای ادامه تحصیل به دبی سفر کرده بودند، اشاره می‌کند. طالبان به این زنان اعلام کردند که زنان دارای ویزای تحصیلی اجازه خروج از کشور را ندارند.
در 14 دسامبر 2023، شاکرالله وحدت، رئیس اداره دعوت و ارشاد وزارت معارف طالبان، دستورالعملی را امضا کرد که بر اساس آن، مؤسسات آموزشی موظف به حذف تمامی متون مغایر با فقه حنفی و جایگزینی آن‌ها با کتاب‌های مربوط به سیرت نبوی شدند. این سیاست‌های سرکوب‌گرانه باعث شده که بسیاری از استادان دانشگاه‌ها افغانستان را ترک کنند و طالبان به‌صورت سیستماتیک در حال تنظیم نصاب درسی متناسب با ایدئولوژی خود هستند.
ندیم، سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان، به‌صراحت اعلام کرده که امتحان گرفتن از اعضای این گروه برای تعیین رتبه علمی، توهین به آن‌هاست و اعتقاد دارد که درجات علمی باید بر اساس فعالیت‌های نظامی آن‌ها سنجیده شود.
پژوهش‌گران در معرض خطر (SAR) از طریق پروژه نظارت بر آزادی آکادمیک خود، به شناسایی و ردیابی این تهدیدات پرداخته و هدف آن‌ها حمایت از افراد آسیب‌پذیر، افزایش آگاهی عمومی و ترویج مسئولیت‌پذیری است. این نهاد از سال 2015، گزارش‌های سالانه‌ای منتشر کرده که حملات به جوامع آموزشی در سطح جهانی را تحلیل می‌کند و در گزارش سال جاری، تحولات و روندها در 18 کشور و منطقه مختلف شامل افغانستان، چین، کلمبیا، و … را مورد بررسی قرار داده است.
در سال 2024، 391 حمله به دانشمندان، دانشجویان و مؤسسات آموزشی در 51 کشور مستند شده است. این شرایط نشان‌دهنده ویرانی سیستم‌های آموزشی در کشورهای مختلف و فشارهای ناشی از سیاست‌های غیرلیبرال است که استقلال دانشگاه و آزادی آکادمیک را به شدت تضعیف می‌کند.
گزارش به‌طور خاص خواستار اتخاذ و احترام به سیاست‌هایی است که حق سفرهای تحصیلی را محافظت می‌کند و بر اهمیت دانشگاه‌ها به‌عنوان مکان‌های تولید و تبادل دانش تأکید می‌کند. تهدید و حمله به پژوهش‌گران و نهادهای آکادمیک، نه‌تنها تهدیدی برای نظام آموزشی، بلکه برای دموکراسی‌ها نیز محسوب می‌شود.
پژوهش‌گران در معرض خطر (SAR) پس از سقوط افغانستان به‌دست طالبان، به انتقال استادان دانشگاه و دانشجویان دکترا به مکان‌های امن پرداخته و به‌طور سالانه فرصت‌های پژوهشی برای دانشمندان در معرض خطر فراهم می‌کنند. از زمان تأسیس این نهاد در سال 2000، خدمات حفاظتی آن به بیش از 2000 پژوهش‌گر کمک کرده و در سال تحصیلی 2024-2025، 111 موقعیت علمی برای پژوهش‌گران در معرض خطر از 16 کشور فراهم کرده است.
