طرز پرس: از زمان تسلط دوباره طالبان بر افغانستان در سال ۲۰۲۱، رسانه‌ها و خبرنگاران کشور تحت فشارهای شدید قرار گرفته‌اند. طالبان با وضع مجموعه‌ای از قوانین و مقررات محدودکننده، تلاش کرده‌اند کنترل کامل بر رسانه‌ها و فعالیت‌های آنان را اعمال کنند. این محدودیت‌ها، که به تدریج شدت یافته‌اند، شامل دستورالعمل‌های سختگیرانه‌ای است که آزادی بیان و استقلال رسانه‌ها را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. گزارش حاضر به بررسی جدیدترین دستورالعمل‌های صادره از سوی طالبان و پیامدهای آن بر جامعه رسانه‌ای افغانستان می‌پردازد.
صدور دستورالعمل‌های جدید
طبق گزارش‌های دریافتی، وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان اخیراً یک دستورالعمل هشت ماده‌ای صادر کرده است که محدودیت‌های جدیدی را بر فعالیت رسانه‌ها اعمال می‌کند. این دستورالعمل، که به مسئولان برخی از رسانه‌های افغانستان ابلاغ شده، رسانه‌ها را موظف می‌کند تا برنامه‌های خود را پیش از پخش به تأیید طالبان برسانند.
در ماده چهارم این دستورالعمل، رسانه‌ها ملزم به ارائه‌ی فهرست برنامه‌ها و مهمانان خود برای تأیید به ریاست نظارت بر نشرات شده‌اند. این ماده تصریح می‌کند که «صبح هر روز فهرست برنامه‌ها و مهمانان بحث‌های سیاسی با ریاست نظارت بر نشرات شریک ساخته شود و بعد از تأیید این ریاست، برای اجرای برنامه اقدام شود.»
ممنوعیت انتقاد از طالبان
یکی از جنبه‌های نگران‌کننده این دستورالعمل، ممنوعیت هرگونه انتقاد از طالبان و مقامات آن است. طبق ماده پنجم این دستورالعمل، «به چالش کشیدن قوانین، پالیسی‌ها و تصامیم نظام (طالبان) و همچنان انتقاد بدون ثبوت از مسئولان ممنوع می‌باشد.» این ماده به وضوح نشان می‌دهد که رسانه‌ها از آزادی لازم برای نقد سیاست‌ها و اقدامات طالبان محروم شده‌اند و هرگونه انتقاد باید با مجوز و نظارت مقامات طالبان انجام شود.
سانسور پیش از پخش برنامه‌ها
ماده ششم دستورالعمل طالبان رسانه‌ها را موظف می‌کند که هرگونه انتقاد یا محتوای حساسیت‌برانگیز را پیش از پخش حذف کنند. در این ماده آمده است: «اگر در برنامه‌ای از سیاست‌ها و مقام‌های این گروه انتقاد شود، مسئول رسانه، گرداننده و ویراستار برنامه‌ها مکلف هستند تا قبل از نشر برنامه، نقاط ضعف، موضوعات حساسیت‌برانگیز و انتقادهای صورت‌گرفته به امارت اسلامی (طالبان) و مسئولان آن را حذف کنند.»
این الزام به سانسور پیش از پخش، نه تنها آزادی مطبوعات را به شدت محدود می‌کند، بلکه عملاً رسانه‌ها را به ابزارهایی برای ترویج ایدئولوژی و سیاست‌های طالبان تبدیل می‌کند.
ممنوعیت پخش زنده برنامه‌های سیاسی
طالبان همچنین پخش زنده برنامه‌های سیاسی را از طریق رسانه‌های تصویری ممنوع کرده‌اند. طبق ماده اول دستورالعمل، «گفت‌وگوها باید ثبت شوند و نباید به‌صورت زنده باشند.» این ممنوعیت، رسانه‌ها را از برگزاری مناظره‌ها و گفت‌وگوهای زنده و بی‌واسطه محروم می‌کند و امکان دخالت و ویرایش پیش از پخش را برای مقامات طالبان فراهم می‌سازد.
کنترل بر مهمانان برنامه‌ها
یکی دیگر از جنبه‌های محدودکننده این دستورالعمل، نظارت بر دعوت کارشناسان به برنامه‌های رسانه‌ای است. طالبان تأکید کرده‌اند که تنها کارشناسانی که مورد تأیید آنها هستند باید در برنامه‌های رسانه‌ای حضور داشته باشند. در ماده دوم این دستورالعمل آمده است: «کارشناسان باید مطابق با فهرست جدید خواسته شوند، دعوت از کسانی که نام‌شان در این فهرست موجود نیست، ممنوع است.» همچنین در ماده سوم تصریح شده است که «برای دعوت کسی که اسم آن در فهرست نیست، از ریاست نظارت بر رسانه‌ها اجازه گرفته شود.»
تهدید و برخورد با رسانه‌ها
طالبان در دستورالعمل جدید خود به صراحت هشدار داده‌اند که در صورت تخلف از این قوانین، مسئولان رسانه‌ها و سایر عوامل اجرایی برنامه‌ها مورد پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت. ماده هشتم این دستورالعمل بیان می‌کند که «در صورت تخلف از نکات فوق، رییس عمومی رسانه، مسئول نشر، گرداننده‌ی برنامه، ویراستار و کارشناس سیاسی متخلف شناخته می‌شوند و با آنان مطابق با اصول برخورد خواهد شد.»
افزایش فشارها و نگرانی‌ها
مرکز خبرنگاران افغانستان اعلام کرده است که با صدور این دستورالعمل جدید، تعداد محدودیت‌های طالبان بر رسانه‌ها به ۲۱ مورد رسیده است. این مرکز و سایر نهادهای حمایت از آزادی بیان ابراز نگرانی کرده‌اند که این محدودیت‌ها می‌تواند منجر به تضعیف بیشتر رسانه‌های آزاد افغانستان شود و آنها را به ابزارهای پروپاگاندا و ترویج ایدئولوژی طالبان تبدیل کند.
کارشناسان رسانه‌ای افغانستان معتقدند که با اعمال این محدودیت‌ها، لایه‌های سانسور بر رسانه‌ها ضخیم‌تر می‌شود و فضایی برای نقد و بررسی مستقل و بی‌طرفانه باقی نمی‌ماند. رسانه‌ها عملاً از نقشی که باید به عنوان ناظران مستقل و منتقدان سیاست‌های دولت ایفا کنند، کنار گذاشته می‌شوند و به جای آن به ترویج‌کنندگان سیاست‌ها و برنامه‌های طالبان تبدیل می‌شوند.
پیامدهای حقوق بشری
این محدودیت‌ها نه تنها آزادی مطبوعات را نقض می‌کند، بلکه به طور کلی حقوق بشر را در افغانستان به خطر می‌اندازد. آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات از جمله حقوق اساسی هر فرد در یک جامعه آزاد است. طالبان با اعمال این محدودیت‌ها، مردم افغانستان را از این حقوق محروم می‌کنند و به ایجاد فضای ترس و خودسانسوری دامن می‌زنند.
مقاومت و امید به آینده
با وجود این فشارها، بسیاری از خبرنگاران همچنان تلاش می‌کنند تا به فعالیت‌های خود ادامه دهند. برخی از آنها از طریق شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های خارج از کشور به اطلاع‌رسانی می‌پردازند و تلاش می‌کنند صدای خود را به گوش جهانیان برسانند. اگرچه این تلاش‌ها با چالش‌های بزرگی مواجه است، اما همچنان نشانه‌هایی از امید به آزادی بیان و احیای رسانه‌های مستقل در افغانستان دیده می‌شود.
نقش جامعه بین‌المللی
در این شرایط، نقش جامعه بین‌المللی در حمایت از روزنامه‌نگاران و رسانه‌های افغانستان بسیار حائز اهمیت است. سازمان‌های حمایت از حقوق بشر و آزادی مطبوعات باید به ارائه کمک‌های مالی، حقوقی و آموزشی به خبرنگاران افغان بپردازند تا آنان بتوانند به فعالیت‌های خود ادامه دهند. همچنین فشارهای دیپلماتیک بر طالبان برای پایان دادن به محدودیت‌های اعمال شده بر رسانه‌ها و رعایت حقوق بشر باید به عنوان یکی از اولویت‌های جامعه جهانی مطرح شود.
فشرده کلام؛ محدودیت‌های اخیر طالبان بر رسانه‌های افغانستان، تصویری تاریک از آینده آزادی بیان و رسانه‌های مستقل در این کشور ترسیم می‌کند. این محدودیت‌ها رسانه‌ها را از ایفای نقش حیاتی خود به عنوان ناظران مستقل و منتقدان سیاست‌های دولتی محروم می‌کند و جامعه افغانستان را از اطلاعات بی‌طرفانه و دقیق محروم می‌سازد. در چنین شرایطی، حمایت جامعه بین‌المللی از روزنامه‌نگاران افغان و تلاش برای حفظ استقلال رسانه‌ها بیش از هر زمان دیگری ضروری است. تنها از طریق ایجاد فضایی آزاد برای رسانه‌ها است که می‌توان امید به احیای دمکراسی و حقوق بشر در افغانستان را زنده نگه داشت.
